Praworządność w Polsce: Komisja Europejska domaga się kolejnych działań od rządu

„`html

Stan praworządności w Unii Europejskiej w 2025 roku

Komisja Europejska opublikowała raport na temat praworządności za rok 2025, z którego wynika, że większość zeszłorocznych zaleceń została przez państwa członkowskie całkowicie lub częściowo wprowadzona. Oznacza to znaczący postęp, choć doskonalenie systemu prawnego w Unii Europejskiej to proces nieustający ze względu na różnorodność tradycji i cykli wyborczych w 27 krajach członkowskich.

Niezmiennie jednak rządy prawa są fundamentem członkostwa w UE, a ich przestrzeganie nie jest opcjonalne. Komisja kontynuuje monitorowanie niezależności sądownictwa, wolności mediów, skuteczności systemów antykorupcyjnych i mechanizmów demokratycznej kontroli. Raporty te mają charakter prewencyjny, wspierając państwa członkowskie w eliminowaniu potencjalnych zagrożeń, jednak w razie potrzeby Komisja sięga również po bardziej stanowcze instrumenty.

Praworządność a dostęp do unijnych funduszy

Jednym z kluczowych założeń nowego wieloletniego budżetu Unii Europejskiej (WRF) jest powiązanie wypłat funduszy unijnych z respektowaniem zasad praworządności. Komisja proponuje wprowadzenie:

• Nowych krajowych i regionalnych planów partnerstwa, w których respektowanie praworządności i Karty Praw Podstawowych stanie się warunkiem dostępu do środków UE.
• Systemu warunkowości pozwalającego na zawieszanie lub relokację funduszy w przypadku naruszeń, z zachowaniem interesów końcowych beneficjentów.
• Bardziej elastycznych i szybko działających narzędzi służących reagowaniu na naruszenia zasad praworządności w państwach członkowskich.

Obecnie Komisja oczekuje na współpracę z Parlamentem Europejskim i Radą w celu dopracowania przepisów i zapewnienia skuteczności nowych mechanizmów.

Szanse na przyjęcie nowego budżetu i warunkowości

Przyjęcie przepisów dotyczących warunkowości w nowym budżecie UE zależy od jednomyślności wszystkich państw członkowskich. Komisja podkreśla, że jej obowiązkiem jest proponowanie rozwiązań gwarantujących pełne poszanowanie praworządności i Karty Praw Podstawowych, która w tym roku obchodzi 25-lecie. Negocjacje będą intensywne, ale wiele krajów i większość europosłów popiera ścisłe powiązanie wypłaty środków z przestrzeganiem zasad prawnych UE.

Reakcja państw członkowskich i dialog z Polską

Wstępne rozmowy z polskim rządem w sprawie nowych propozycji Komisji Europejskiej dopiero się rozpoczynają. Komisja deklaruje gotowość do dialogu, udzielania porad oraz wspierania państw członkowskich w interpretacji propozycji i wdrażaniu kolejnych etapów reform związanych z praworządnością.

Kontekst Polski i konsekwencje ewentualnych naruszeń

Od polskiego rządu oczekuje się dalszego zaangażowania w reformę systemu prawnego i wdrażania zapisanych działań naprawczych, m.in. dotyczących funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa oraz Sądu Najwyższego. Komisja przygląda się nie tylko uchwalanym ustawom, ale również innym inicjatywom reformatorskim. Najważniejsze, by działania te były rzeczywiste i prowadziły do poprawy sytuacji w praktyce. Brak postępów lub odejście od zaangażowania może skutkować ograniczeniem dostępu do funduszy unijnych.

Priorytet prawa unijnego oraz ochrona mediów i sygnalistów

Zasada pierwszeństwa prawa unijnego nad krajowym jest jasno ustalona i była wielokrotnie potwierdzana przez Trybunał Sprawiedliwości UE. Żadne państwo członkowskie nie może stawiać swojego prawa ponad prawem UE – to jedna z fundamentalnych reguł obowiązujących na całym terytorium Unii.

Komisja pracuje także nad wzmocnieniem ochrony dziennikarzy, prawników i sygnalistów. W najbliższych miesiącach zacznie obowiązywać dyrektywa anty-SLAPP, chroniąca przed nadużywaniem pozwów mających na celu zastraszanie osób ujawniających przypadki naruszeń prawa czy nadużycia władzy. Równolegle wdrażany jest Europejski Akt o Wolności Mediów, obejmujący regulacje dotyczące niezależności redakcyjnej i finansowania publicznych mediów. Komisja uznaje wolne media za fundament demokracji i planuje dalsze wsparcie finansowe w przyszłej perspektywie budżetowej.

Demokracja w państwach członkowskich i mechanizmy kontroli

Unia Europejska dysponuje rozbudowanym systemem mechanizmów kontroli i równowagi – m.in. poprzez nadzór Trybunału Sprawiedliwości. Każde państwo członkowskie – niezależnie od położenia geograficznego – podlega tym samym standardom, a przestrzeganie praworządności jest równie istotne dla obywateli w Europie Zachodniej, jak i Wschodniej. Niektóre kraje potrzebują głębszych reform, jednak Unia nie różnicuje podejścia do państw w zależności od ich historii czy położenia.

Każde z państw UE ma te same prawa i obowiązki, także prawo do komisarza czy sprawowania prezydencji w Radzie UE. Przestrzeganie zobowiązań traktatowych jest jednak bezwzględnie egzekwowane, aby zachować demokratyczne fundamenty Wspólnoty. Ostatecznie, o wyborze władz decydują sami obywatele danego kraju – naruszenia praworządności są jednak przedmiotem szczególnego nadzoru i odpowiednich działań ze strony Komisji.

„`