Obowiązkowe rezerwy tracą na znaczeniu – globalny trend odchodzenia od tradycyjnych regulacji

„`html

Ewolucja roli rezerwy obowiązkowej na świecie

Przy analizie potencjalnych kierunków zmian polityki dotyczącej rezerwy obowiązkowej, warto odnieść się do światowych tendencji w tym zakresie. W krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się systematyczny spadek znaczenia rezerw obowiązkowych. W wielu państwach, takich jak Australia, Japonia, Kanada, Nowa Zelandia, Szwecja, Stany Zjednoczone czy Wielka Brytania, nie wymaga się obecnie utrzymywania rezerwy przez instytucje finansowe.

Europejski Bank Centralny zredukował stopę rezerwy obowiązkowej do poziomu 1%. Dla depozytów o okresie przekraczającym dwa lata współczynnik ten wynosi już 0%. Zauważalną tendencją jest mniejsze znaczenie rezerw obowiązkowych w gospodarkach wysokorozwiniętych oraz większa ich rola w systemach mniej rozwiniętych. Także w gospodarkach wschodzących, mimo ich większej wrażliwości na szoki zewnętrzne, skłonność do obniżania tych wymogów jest coraz bardziej widoczna. Przykłady takich krajów to Chiny, Brazylia, Turcja, Indie czy Korea Południowa.

Nowoczesne rozwiązania w systemach finansowych

Zmiany obserwowane na świecie związane są między innymi z rosnącym znaczeniem nowoczesnych metod zabezpieczania systemu finansowego. Do pierwotnych celów wprowadzenia rezerwy obowiązkowej należała ochrona płynności sektora finansowego, lecz obecnie coraz ważniejszą rolę odgrywają inne instrumenty:

• Regulacje ostrożnościowe (np. wymogi kapitałowe oraz płynnościowe, stress testy)
• Nadzór mikro- i makroostrożnościowy
• Wsparcie banków centralnych w sytuacjach kryzysowych, na przykład poprzez dostarczanie płynności

Zaostrzenie wymogów dla banków przyniosło efekty w postaci wzrostu bezpieczeństwa całego systemu finansowego, co otwiera drogę do dalszej redukcji rezerw obowiązkowych.

Nadpłynność sektora bankowego i jej konsekwencje

Ze względu na wsparcie udzielane przez banki centralne bankom komercyjnym, w ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy wzrost nadpłynności w sektorze finansowym państw rozwiniętych. W tej sytuacji rezerwa obowiązkowa stanowi jedynie niewielki fragment całego systemu bezpieczeństwa, a jej poziom ma marginalne znaczenie dla funkcjonowania sektora bankowego.

Podobna sytuacja dotyczy Polski. Nadpłynność sektora, mierzona emisją bonów pieniężnych, przekracza obecnie 350 mld zł, czyli jest kilkukrotnie wyższa od poziomu rezerwy obowiązkowej. Rola rezerw w prowadzeniu polityki pieniężnej przez banki centralne została zredukowana do minimum na rzecz narzędzi takich jak elastyczne dostosowywanie stóp procentowych i operacje mające na celu regulowanie płynności w sektorze bankowym.

Oprocentowanie rezerw i wpływ na sektor bankowy

Debata dotycząca oprocentowania rezerwy obowiązkowej nabiera znaczenia jedynie w tych krajach, które nadal utrzymują wymóg jej posiadania – to w przybliżeniu połowa gospodarki światowej pod względem PKB. W praktyce spotyka się systemy zarówno z oprocentowaniem, jak i bez niego, w tym chociażby w Europejskim Banku Centralnym.

Brak oprocentowania środków zgromadzonych w ramach rezerwy obowiązkowej bywa postrzegany jako pośrednia forma opodatkowania instytucji finansowych. Banki dostosowują się do takich polityk, modyfikując strukturę bilansów, ograniczając oprocentowanie dla depozytów czy oczekując wyższych marż na innych aktywach, co z kolei rzutuje na poziom ryzyka stopy procentowej i profil płynnościowy banków. Skala tych zmian zależy od specyfiki rynku oraz intensywności konkurencji między bankami.

W sytuacji, gdy banki centralne zdecydują się na wypłatę odsetek od rezerwy, ich wielkość najczęściej powiązana jest z podstawowymi stopami procentowymi.

Rezerwa obowiązkowa w Polsce – stan obecny i możliwe zmiany

Na polskim rynku finansowym stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5%. Środki utrzymywane przez banki w Narodowym Banku Polskim są oprocentowane według stopy referencyjnej, która w czerwcu osiągnęła poziom 5,25%. W czerwcu i lipcu rezerwa wynosiła 82,5 mld zł, a miesięczne odsetki sięgały około 0,4 mld zł (w skali roku ponad 4 mld zł).

Dla porównania, zysk netto polskich banków w 2024 roku wyniósł 42 mld zł, zaś NBP odnotował stratę rzędu 13,3 mld zł. Te przepływy finansowe mają więc realny wpływ na działanie całego sektora.

1. W przypadku zmiany oprocentowania rezerwy na stopę depozytową (4,75%), koszt dla banków mógłby się obniżyć o około 0,4 mld zł rocznie, przy ograniczonym wpływie na rynek.
2. Całkowite wyeliminowanie oprocentowania rezerw mogłoby jednak wywołać istotniejsze zmiany kosztów kapitału w sektorze bankowym.
3. Poza kwestią oprocentowania możliwa jest stopniowa redukcja stopy rezerw, prowadząca do ewentualnej konwergencji z rozwiązaniami stosowanymi przez Europejski Bank Centralny.

Każda zmiana systemu rezerwy obowiązkowej wymaga rozważenia jej skutków dla stabilności i konkurencyjności banków.

„`